متاسفانه هر روز با بیمارانی مواجه هستیم که به علت پوکی استخوان، دچار عوارض و دردهای مختلف شده‌اند. شیوع این بیماری با افزایش سن بیشتر میشود تا آنجا که تقریبا میتوان گفت تمام افراد بالای 80 سال به این درد مبتلا هستند. ضمن اینکه بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، زنان پنج برابر مردان به این بیماری دچار می‌شوند.
به طور کلی استئوپروز شایع‌ترین بیماری متابولیک استخوان است که در آن بتدریج از تراکم استخوان‌ها کاسته شده و این مساله به افزایش بروز شکستگی استخوانی منجر میشود. به طور معمول و فیزیولوژیک از حدود سی سالگی، سالانه حدود یک درصد از تراکم استخوانی انسان کم میشود، اما وقتی سرعت این کاهش تراکم، بیش از معمول باشد یا تراکم استخوانی بشدت کاهش یابد، با یک وضع پاتولوژیک روبه‌رو هستیم که استئوپروز نامیده میشود. متاسفانه هیچ راهی برای علاج قطعی یا توقف کامل استئوپروز وجود ندارد و تنها کاری که از دست ما برمی‌آید، این است که از سرعت این روند بکاهیم.
پوکی استخوان علل بسیاری دارد. یکی از عواملی که فرد را مستعد ابتلا به این بیماری میکند، ژنتیک است. کسانی که سابقه فامیلی استئوپروز یا شکستگی پاتولوژیک مربوط به کاهش تراکم استخوانی را داشته باشند بیش از دیگران در معرض پوکی استخوان قرار می‌گیرند.
عامل مهم دیگر در بروز استئوپروز، کمبود میزان دریافتی کلسیم و ویتامین D است که البته به احتمال زیاد علت درصد بالای پوکی استخوان در کشور ماست. این عامل در کنار ژنتیک می‌تواند برای ایجاد پوکی استخوان کافی باشد.
نداشتن فعالیت بدنی کافی، به کاهش قدرت عضلانی و کاهش تراکم استخوان‌ها منجر میشود. از طرف دیگر در بدن خانم‌هایی که یائسه شده‌اند، به اندازه کافی هورمون استروژن ترشح نمی‌شود. استروژن یک هورمون موثر در میزان تراکم استخوانی است که کمبود آن، فرد را مستعد پوکی استخوان و دردهای استخوانی میکند.
آلودگی هوا نیز می‌تواند خطر ابتلا به استئوپروز را تا حد زیادی افزایش دهد. آلودگی هوا از افزایش ذرات غیرمجاز معلق در هوا ناشی میشود. در مطالعاتی که در این زمینه صورت گرفته، چنین نتیجه‌گیری شد که این مواد می‌تواند از رسیدن نورخورشید به پوست و متعاقب آن تولید ویتامین D جلوگیری کند. بنابراین زندگی‌های آپارتمان‌نشینی به همراه آلودگی هوا، رسیدن نور خورشید به بدن را محدود کرده است.
عواملی که پوکی استخوان را تشدید میکند
در این زمینه مطالعات فراوانی انجام شده و عوامل خطرزایی که استعداد ابتلا به استئوپروز را افزایش میدهد، تا حدودی مشخص شده است. همان‌طور که اشاره شد، کسانی که سابقه خانوادگی بیماری مشابه را دارند و نیز زنان، بیشتر در معرض این بیماری قرار دارند. در کسانی که وزن کمی دارند، استخوان‌ها همواره وزن کمتری را متحمل شده و به همین دلیل، ضعیف‌تر از کسانی است که بدن‌های عضلانی و سنگین‌تری دارند.
استعمال سیگار و دخانیات، دیگر عامل خطر مستقلی است که اثرات منفی آن بر تراکم استخوانی، روز به روز بیشتر آشکار میشود. کسانی که قبل از چهل و پنج سالگی یائسه شده‌اند، افرادی که اختلالات تغذیه‌ای دارند و افرادی که بیش از 50 سال دارند، برای ابتلا به استئوپروز در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
مصرف طولانی‌مدت برخی داروها نیز به‌مرور از تراکم استخوانی می‌کاهد. بنابراین کسانی که از داروهای ضد تشنج استفاده میکنند، یا به علت بیماری آسم یا آرتریت، تحت درمان با کورتون‌ها هستند و نیز کسانی که به علت ابتلا به سرطان، متحمل شیمی‌درمانی و رادیوتراپی می‌شوند، در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
بیماری‌ای که آهسته پیش می‌رود
استئوپروز یک بیماری مزمن است که بتدریج ایجاد میشود. برای آن که خطر بروز این بیماری را در خود و افراد خانواده کاهش دهید، باید سبک زندگی خود را طوری اصلاح کنید که علاوه بر داشتن فعالیت بدنی کافی، میزان دریافتی کلسیم و ویتامین D شما نیز متناسب باشد. زنانی که کمتر از 50 سال دارند باید روزانه حداقل یکهزار میلی‌گرم کلسیم دریافت کنند. به زنان بالای این سن نیز توصیه میشود، حداقل 1200 میلی‌گرم کلسیم دریافت کنند. بعلاوه نیاز این افراد به ویتامین D نیز به ترتیب 200 و IU400 است. از آنجا که رژیم غذایی بیشتر افراد در کشور حاوی این مقدار کلسیم نیست، معمولا برای این افراد مکمل‌های Ca-D (کلسیم ـ ویتامین D) تجویز میشود.
آنچه امروزه اهمیت آن مشخص شده، انجام فعالیت بدنی و ورزش مرتب است. ورزش مرتب (حداقل پنج روز در هفته و هر بار نیم ساعت) می‌تواند خطر بسیاری بیماری‌ها از جمله استئوپروز را کاهش دهد.
سیگار کشیدن مثل تمام مشکلات بهداشتی دیگر، بر احتمال ابتلا به این بیماری می‌افزاید. بنابراین سیگار نکشید و اگر سیگاری هستید، در اولین فرصت آن را کنار بگذارید. مصرف الکل نیز به همین اندازه خطرناک است. سعی کنید بیشتر از فرآورده‌های لبنی کم‌چرب استفاده کنید و مواد حاوی کلسیم را با موادی که با جذب کلسیم تداخل دارد، مصرف نکنید.
سبزیجات برگدار سبز مثل کلم تا حدی حاوی کلسیم است. از کنسرو‌های ماهی که استخوان دارد بیشتر استفاده کنید. اگر از قرص کلسیم استفاده می‌کنید، آن را با مکمل آهن یا روی مصرف نکنید، چرا که این یون‌ها در جذب یکدیگر اختلال ایجاد میکند.
خوشبختانه تشخیص استئوپروز براحتی امکان‌پذیر است. برای این کار ما از علائم بالینی و ابزار پاراکلینیک مثل دانسیتومتری استخوان کمک می‌گیریم که تراکم استخوانی را نشان میدهد.
دکتر علیرضا غزنوی
متخصص ارتوپدی و فلوشیپ ارتوپدی اطفال
.jpg)
.jpg)