(إِنَّ الاَْبْرارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْس کانَ مِزاجُها کافُورًا * عَیْنًا یَشْرَبُ بِها عِبادُ اللهِ یُفَجِّرُونَها تَفْجیرًا * یُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَیَخافُونَ یَوْمًا کانَ شَرُّهُ مُسْتَطیرًا * وَیُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى حُبِّهِ مِسْکینًا وَیَتیمًا وَأَسیرًا * إِنَّما نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللهِ لا نُریدُ مِنْکُمْ جَزاءً وَلا شُکُورًا... إِنَّ هذا کانَ لَکُمْ جَزاءً وَکانَ سَعْیُکُمْ مَشْکُورًا);1
این آیات درباره اهل بیت رسول خدا صلى الله علیه وآله، یعنى: على، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام نازل شده و شأن نزول آن بدین شرح است:
روزى امام حسن و امام حسین علیهما السلام بیمار شدند، رسول خدا صلى الله علیه وآله به عیادت آن ها رفتند، على علیه السلام، فاطمه زهرا علیها السلام و خدمتکارشان فضّه، نذر کردند که اگر امام حسن و امام حسین علیهما السلام از این بیمارى بهبود یابند، سه روز روزه بگیرند.
آن دو بزرگوار بهبود یافتند، اما در منزل، چیزى براى خوردن وجود نداشت. امیر مؤمنان على علیه السلام سه صاع (حدود سه من) جو قرض کردند. حضرت فاطمه علیها السلام یک صاع از آن را آسیاب کرد و از آن به تعداد افراد خانواده، پنج قرص نان فراهم نمود. على علیه السلام نماز مغرب را خواند و به منزل آمد، هنگامى که غذا را در برابر خود نهادند تا با آن افطار کنند، بینوایى نزد آن ها آمد و از آن ها کمک خواست.
آنان همگى غذاى خود را به او دادند و آن روز و آن شب چیزى نخوردند.
آنان روز دوم را روزه گرفتند. فاطمه علیها السلام صاع دیگرى از آن آرد را نان پخت. هنگامى که نان را آوردند تا با آن افطار کنند، یتیمى نزد آن ها آمد و غذا خواست، از همین رو آنان همگى غذاى خود را به او دادند.
سومین روز روزه فرا رسید و غذا را براى افطار کردن آماده کردند که در این هنگام اسیرى نزد آن ها آمد و از آن ها غذا خواست، آنان همگى غذاى خود را به او دادند و در این سه روز چیزى جز آب نخوردند.
در روز چهارم پیامبر صلى الله علیه وآله آن ها را دید که از شدّت گرسنگى مى لرزیدند و فاطمه علیها السلام از شدّت گرسنگى، چشمانش فرو رفته و شکمش به پشتش چسبیده بود. حضرت فرمودند:
واغوثاه یا الله، أهل بیت محمّد یموتون جوعاً;
خدایا! به فریادمان برس. خاندان محمّد از شدّت گرسنگى در حال مرگ هستند.
در این هنگام جبرئیل نازل شد و گفت: بگیر آن چه را که خداوند در مورد اهل بیت به تو داده است.
پیامبر فرمود: اى جبرئیل! چه چیزى را بگیرم؟
در این هنگام، جبرئیل، براى ایشان سوره «هل أتى» را قرائت کرد.
همان گونه که برخى از عالمان ما گفته اند سوره «هل أتى» براى بیان فضایل اهل بیت علیهم السلام در جریان ماجراى مذکور، نازل شده است. آن چه در استدلال به این سوره اهمیت دارد، این است که آیات این سوره در شأن اهل بیت علیهم السلام و به این دلیل، نازل شده که آن ها غذاى سه روز خویش را به بینوا، یتیم و اسیر بخشیدند و با آن که روزه بودند خود را از غذا محروم کردند.
شیعه و سنّى اتّفاق نظر دارند که این آیات درباره اهل بیت علیهم السلام، نازل شده است; چرا که اصل خبر ـ البته با تفاوت هایى چند در واژگان ـ در کتاب هاى تفسیرى، حدیثى، شرح حال ها و مناقب وجود دارد.
برخى گفته اند: مى دانیم که سوره دهر به اتّفاق نظر همگان، سوره مکّى است و حال آن که على علیه السلام پس از جنگ بدر با فاطمه علیها السلام ازدواج کردند، و امام حسن علیه السلام در سال دوم هجرى، به دنیا آمد و امام حسین علیه السلام نیز در سال چهارم هجرى یعنى سال ها پس از نزول سوره دهر دیده به جهان گشود; از همین رو این دیدگاه که این آیات درباره آن ها نازل شده، دروغى است که بر علماى آگاه از نزول قرآن و احوال اهل بیت رضى الله عنهم پوشیده نیست.
قرطبى در تفسیر خود درباره آیه: (وَیُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى حُبِّهِ)مى گوید:
سخن درست این است که این آیه درباره همه نیکان و نیکوکاران، نازل شده است و از همین رو به افراد به خصوصى اشاره ندارد.2
وى مى افزاید: نقاش، ثعلبى، قشیرى و بسیارى از مفسّران دیگر درباره داستان على، فاطمه علیهما السلام و خدمتکارشان حدیثى را ذکر کرده اند که صحیح نیست و اثبات نشده است.
ابن حجر عسقلانى دانشمند نامى اهل سنّت در تخریج الکشّاف مى نویسد:
این حدیث را ثعلبى از قاسم بن بهرام، از لیث بن ابوسلیم، از مجاهد از ابن عبّاس نقل کرده است.
وى از قول کلبى از ابن عبّاس درباره این سخن خداوند متعال که مى فرماید: (یُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَیَخافُونَ یَوْمًا کانَ شَرُّهُ مُسْتَطیرًا * وَیُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى حُبِّهِ مِسْکینًا وَیَتیمًا وَأَسیرًا). روایتى را نقل کرده و در اثناى آن شعرى را نیز درباره على و فاطمه علیهما السلام اضافه نموده است.
وى در ادامه مى نویسد: حکیم ترمذى مى گوید: این، حدیث خوش عبارت و ساختگى است که تنها یک فرد احمق و جاهل آن را باور مى کند.3
ابن جوزى در کتاب الموضوعات این روایت را از ابوعبدالله سمرقندى، از محمّد بن کثیر، از اصبغ بن نباته با اندکى افزایش واژگان ـ که بخشى از متن روایت به صورت شعر آمده ـ نقل کرده، و آن گاه مى نویسد: در جعلى بودن این روایت، شکى نداریم.4
آن چه آوردیم در دو عنوان خلاصه مى شود که عنوان نخست اهمیت بیشترى دارد:
نخست آن که سوره دهر مکى است و پیش از ازدواج امیر مؤمنان على علیه السلام با حضرت فاطمه علیها السلام در مدینه و هم چنین چندین سال پیش از ولادت امام حسن و حسین علیهما السلام نازل شده است.
دوم آن که ترمذى و ابن جوزى این روایت را جعلى مى دانند.
البتّه طرف اصلى ما در این پژوهش، ابن تیمیه است که پیروانش به او «شیخ الاسلام» لقب داده اند.
ما شأن نزول سوره مبارکه دهر را در دو بخش بررسى مى نماییم:
بخش یکم: سند حدیث نزول سوره دهر و راویان اهل سنّت آن.
بخش دوم: مفهوم حدیث.
ما طى آن درباره دو اشکال مذکور به تفصیل، سخن خواهیم گفت، هم چنین به دیگر اشکالات مطرح شده در این زمینه به صورت گذرا اشاره خواهیم کرد.*

اعمالی برای این روز وارد شده که از عاملین به آن، التماس  دعا داریم.
-----------------------------
1 . سوره دهر: آیه 5 ـ 22.
2 . الجامع لأحکام القرآن معروف به تفسیر قرطبى: 19 / 182.
3 . تخریج الکشاف: 180.
41 . الموضوعات: 1 / 390 ـ 392.