نکاتی در باره تکنو لو

نکاتی درباره تکنولوژی

تحولات فنی و تکنولوژیک با سرعت فزاینده ای در حال شکل گیری است، اما وقوع این تحولات در عرصه فناوری، هرگز به معنی تأمین آرامش و آسایش بشر نبوده و نه تنها در بسیاری از موارد، معضلات اجتماعی را حل نکرده بلکه آنها را تشدید نموده است. متن زیر، ترجمه سخنرانی نیل پستمن در کنفرانسی به نام فناوری جدید و وجود انسان است که طی آن به بررسی پنج ویژگی تحولات تکنولوژیک می پردازد.

موضوع این کنفرانس ، فناوری جدید و وجود انسان: اعتقادات و باورها در هزاره ی جدید ، بالطبع نمایانگر نگرانی شما از آینده باورها و اعتقادات خود در هزاره ی جدید است و باید هم چنین باشد. واضح است که همگان از این امر در هراسند. در کنار حکما و دین مداران، تجار و سیاستمدارنی نیز در نگرانی به سر می برند. با وجود خطراتی که خبر از آمدن دشمنی می دهد که در لباس دوست ظاهر شده، آیا باز هم می توان از آرامش و آسودگی خاطر دم زد؟
موضوع بحث بنده، 5 نکته در خصوص تحولات فناوری است که دانستن آنها ضروری است. اساس این نظریات، مطالعات و تحقیقات 30 ساله ای است که در زمینه ی تاریخ تحولات تکنولوژیک داشته ام و به نظر می رسد نظراتی آکادمیک و یا مسایلی مبهم و پیچیده نباشند، بلکه چیزهایی است که هر کس اندکی با مباحث توازن فرهنگی سروکار داشته باشد، باید با آنها آشنا شود و بنده به امید این که این مطالب، در زمینه ی بررسی تأثیرات تکنولوژیکی بر اعتقادات و باورها سودمند باشد، آنها را تقدیم می کنم.

? نکته اول
اولین نکته این است که در تمام تحولات فنی، نوعی تعامل و بده و بستان مطرح است. من مایلم از آن به عنوان معامله ارزش های معنوی در قبال کسب دنیا نام ببرم.
تکنولوژی می دهد و می ستاند. این بدین معناست که همواره فناوری جدید به ازای هر فایده و مزیتی که عرضه می دارد، ضرر و زیانی نیز به دنبال خواهد داشت. ضرر و زیان یک پدیده ممکن است بیشتر از سود و فایده آن باشد، یا شاید هم مزیت هایش چشمگیر و قابل سرمایه گذاری باشد. شاید این مسأله تا حدودی پیش پا افتاده به نظر برسد، ولی بسیار متعجب خواهید شد اگر بدانید افراد زیادی هستند که تحولات موجود در عرصه فناوری را هدیه و موهبتی صرف می شمرند.
کافی است تعصب بعضی افراد را در مورد کامپیوتر تصور کنید و از کسی که تا حدودی با کامپیوتر آشناست بخواهید که در مورد این وسیله نظر دهد؛ خواهید دید که چگونه کورکورانه و متعصبانه در مورد شگفتی های کامپیوتر اغراق می کند. همچنین در بسیاری از موارد، افراد از شمارش عیوب کامپیوتر کاملاً چشم پوشی می کنند. این عدم توازن، خطری جدی است، زیرا هر قدر جنبه های شگفتی انگیز تکنولوژی بیشتر باشد، دستاوردها و نتایح منفی آن نیز بیشتر خواهد بود.
اتومبیل را تصور کنید، در کنار تمام مزایا و فواید آن، هوای ما را سمی نموده، شهرها را خفه کرده و زیبایی چشم اندازهای طبیعی را از بین برده است. یا در تکنولوژی پزشکی ، با یک پارادوکس مواجه هستیم، در عین حال که مداواهای حیرت انگیز و در خور ستایشی می بینیم، امراض و از کارافتادگی هایی وجود دارد که به وضوح قابل اثبات است که علل آنها همین فناوری های پزشکی بوده اند که نقش بسیار مهمی نیز در کاهش مهارت های تشخیص پزشکان ایفا کرده اند.
بد نیست یادآوری کنیم، در کنار دستاوردهای فکری و اجتماعی که به دنبال ظهور ماشین چاپ حاصل شد، به همان میزان، ارزش های دیگر به سطور تاریخ سپرده شد. ماشین چاپ، نثرنویسی را به غرب آورد، ولی شعر و شاعری را به سوی ارتباطی نخبه گرا و مهجور سوق داد. این صنعت، استقراء را به ما داد ولی حساسیت های مذهبی را تبدیل به موهومات و خرافات کرد.
شاید بهترین شیوه ی طرح این پدیده، پرداختن به این موضوع باشد که اهمیت و ارزش سوالی که می گوید: تکنولوژی جدید چه می تواند کند؟ کمتر از سوال دیگری است که تکنولوژی جدید چه نمی تواند بکند؟ و قطعاً سوال آخر مهم تر است، چرا که کمتر طرح شده است. ممکن است کسی بگوید تردید و شک نسبت به تحولات تکنولوژیک، از سوی کسانی مطرح می شود که اعتقادی به تاریخ و یا برخی توازن ها در حوزه های فرهنگی ندارند! اگر من مسوولیتی در این امور داشتم، مانع دیگران از بحث فناوری اطلاعات جدید می شدم، مگر این که شخص نشان می داد، مختصری در مورد تأثیرات اجتماعی و روانی ساعت مکانیکی، صنعت چاپ، تلگراف و مطبوعات می داند و به عبارت دیگر، نسبت به پی آمدهای فناوری های بزرگ و مهم بی اطلاع نیست. پس در مجموع، نکته ی اول این شد که همیشه فرهنگ برای تکنولوژی هزینه می پردازد.

? نکته ی دوم
سهم افراد بشر از منافع و مضار فناوری های مدرن، یکسان نیست. بدین معنی که هر پدیده ی مدرن، به گروهی سود و به گروهی دیگر ضرر و زیان می رساند. مجدداً به مثال ماشین چاپ در قرن شانزدهم برمی گردیم که مارتین لوتر از آن چنین یاد می کند: بیشترین و بالاترین درجه رحمت خداوند بود که به وسیله آن، انجیل رونق گرفت .
انبوه کتب چاپ شده، نفوذ و اعتبار روحانیون مسیحی را از بین برده و تجزیه ی حوزه ی اسقف مقدس رم را سرعت بخشید. پروتستان های آن زمان، از این اتفاقات رو به رشد، اظهار شادمانی می کردند، اما در مقابل، کاتولیک ها بسیار خشمگین و عصبانی می شدند.
کسی که نسبت به تحولات فناوری مدرن آگاهی داشته باشد، این سوالات به ذهنش متبادر می شود که: چه کسی یا کسانی، به طور مشخص از توسعه و رشد تکنولوژی جدید بهره مند می شوند؟ کدام گروه، دسته یا شخص؟ و در این بین، کدام صنعت مقدم است؟ و دیگر اینکه، کدام گروه از مردم به واسطه ی آن، متحمل ضرر و زیان می شوند؟
بی شک رایانه در سرویس دهی به سازمان های بی شماری چون ارتش، خطوط هواپیمایی، بانک ها یا سازمان های متصدی امور مالیاتی، خدمات زیادی ارایه داده و خواهد داد و به همان میزان، پرواضح است که کاربرد رایانه ای برای محققان برجسته و حرفه ای در زمینه فیزیک و سایر علوم طبیعی بسیار ضروری است. ولی در باب فناوری رایانه ای ، این سوال مطرح است که رایانه تا کجا قادر است به این سیل متراکم جمعیت خدمات ارایه دهد؟ به کارگران صنایع استیل، متصدیان فروشگاه های میوه و تره بار، مکانیک های اتومبیل، موسیقی دانان، نانواها، خشت مال ها، دندان پزشکان و حتی حکما و بسیاری دیگر که کامپیوتر این روزها سر زده و بدون اجازه وارد زندگی آنها می شود؟ این افراد، مسایل شخصی و خصوصی خود را به راحتی در دسترس مؤسسات قدرتمند و ذی نفوذ قرار داده اند. اینان به راحتی مورد کنترل و پی گیری، قرار گرفته و موضوع آزمایش های زیادی قرار می گیرند و تصمیمات ناخواسته و ندانسته ای که برای آنها گرفته می شود، آنها را حیران و سرگردان می کند. این قبیل افراد، بیش از همیشه به )اعداد و ارقام تبدیل می شوند، پست های الکترونیکی E mail مزخرف و بیهوده آنها را میرانده و دفنشان می کند و در نهایت تبدیل( به اهداف سهل الوصولی برای مؤسسات تبلیغاتی و سیاسی می شوند.
در یک کلام، این افراد بازندگان انقلاب عظیم رایانه هستند. برندگان این عرصه که شرکت های رایانه ای، بنگاه های چندملیتی و یا دولت می باشند، بازندگان را نسبت به فناوری رایانه ای تشویق و ترغیب می کنند.
شیوه ی آنها بدین ترتیب است که ابتدا به بازندگان چنین القا می کنند که یک فرد میانسال با داشتن یک کامپیوتر شخصی قادر خواهد بود، حساب و کتاب چک های صادره اش را تنظیم کرده، دستورالعمل طبخ غذاها را مرتباً پیگری نماید و لیست خرید بهتر و حساب شده تری تهیه کند. بعدها می گویند که کامپیوتر این امکان را برای آنها فراهم کرده است که از داخل منزل خود در رأی گیری شرکت کنند، در خانه باشد و اقدام به خرید کنند و از هر گونه سرگرمی که دوست دارند، بهره ببرند.

مجموع اینها زندگی اجتماعی را غیرضروری ترسیم می نماید. امروزه اصحاب عصر فناوری اطلاعات ، مدعی هستند که هر چه اطلاعات شما در زمینه رایانه بیشتر باشد، قادر خواهید بود مشکلات و موانع بیشتری را حل کنید، نه تنها موانع شخصی، که می توانید بسیاری از معضلات اجتماعی را نیز مرتفع سازید، اما چگونه می توان باور کرد که این ادعاها واقعیت دارد؟ اگر امروزه در جهان، کودکانی باشند که از گرسنگی جان می سپارند، که قطعاً وجود دارند، به دلیل کمبود اطلاعات نیست.
سال هاست که ما به این دانش رسیده ایم که چگونه غذای مناسب و کافی برای کودکان کره ی زمین تهیه کنیم؛ پس چگونه اجازه می دهیم آنها از گرسنگی تلف شوند؟ اگر زنان مورد تجاوز قرار می گیرند، اگر طلاق، ترویج سکس و بیماری های روانی روبه افزایش است، هیچ کدام ارتباطی به کمبود اطلاعات ندارد. من به جرأت می گویم، اینها به خاطر فراموشی چیزهای دیگری است و فکر هم نمی کنم که من موظف به بیان و تشریح آنها برای حضار باشم. اگر تکنولوژی مدرن چنان ما را کور کرده باشد که مشکلات و گرفتاری ها را نبینیم، این عصر اطلاعات ، مایه ی نکبت و نابودی ما خواهد شد.
اینجاست که ما باید مدام از شیفتگان فناوری رایانه ای سوال کنیم که چرا چنین عمل می کنید؟ شما کدام جذابیت های را برمی شمرید؟ به دنبال تعویض قدرت با چه کسی هستید؟ مرکز کنترل این قدرت کجاست؟
غرض این نیست که درصدد تقبیح این مسایل باشم، چه رسد به این که بخواهم انگیزه های شیطانی و ناصواب را به کسی نسبت دهم. سخن اینجاست که در کنار منافعی که به یک گروه و ضررهایی که به گروهی دیگر می رسد، این سوالات اساسی مطرح است. بنابراین، نکته ی دوم چنین شد که همواره در تحولات تکنولوژیک، یک طرف ذی نفع و طرف دیگر بازنده است.

? نکته ی سوم
در هر تکنولوژی، به طور ثابت یک ایده ی مؤثر و محوری موجود است؛ بعضی اوقات نیز دو یا سه ایده ی منتفذ و مؤثر وجود دارد. این ایده ها اغلب به دلیل خاصیت ذهنی شان از معرض دید ما به دور می مانند، ولی این بدان معنا نیست که اثرات علمی بر جای نگذارند. شاید این سخن قدیمی ترها را شنیده باشید که آدمی که چکش در دست دارد، همه چیز را میخ می بیند این بیان قابل تعمیم است: آدمی که مداد به دست است، همه چیز برایش مجله به نظر می رسد. کسی که دوربین تلویزیونی به دست گرفته است، همه چیز برای او یک صحنه و سوژه ی تصویری است. آدمی که کامپیوتر در اختیار دارد، همه چیز را داده های اطلاعات فرض می کند. معنای ظاهری این عبارات، مورد نظر نیست؛ آن چه در ورای این کلمات قصار نهفته و توجه ما را جلب می کند، این است که هر تکنولوژی به همراه خود اقتضایات و ضرر و زیان هایی دارد.
در فرهنگ غیرمکتوب (گفتاری)، حافظه ی بشر مهم ترین نقش را دارد، هم چنان که ضرب المثل ها، حکمت ها، اشعار و تصانیف، اهمیت به سزایی داشته و در درون آنها مجموعه دانش شفاهی انباشته ای است که طی اعصار و قرون گذشته شکل گرفته است. به همین خاطر است که سلیمان (ع) حکیم ترین و با سوادترین مردان عصر خود بود. آن گونه که نقل می کنند، در میان پادشاهان آن دوران، او 3000 ضرب المثل حفظ بوده است، اما در فرهنگ مکتوب، چنین شاهکارهای ذهنی، بیهوده و وقت گیر تلقی می شوند و ضرب المثل ها فقط خیالات و تصوراتی بی ربط هستند. کسی که با نوشتار سروکار دارد، علاقه وافری به سازمان منظم و تحلیل سیستماتیک دارد، کسی که با تلویزیون حشر و نشر دارد، ارزش لحظه ها را بیشتر از تاریخ می داند. در مورد اصحاب رایانه چه باید بگوییم؟ کسانی که از کاربران پرطرفدار کامپیوتر به شمار می روند، برای اطلاعات، بیشتر از علم و به طور مشخص حکمت و دانایی ارزش قایلند. یقیناً در عصر رایانه، مفهوم حکمت و دانایی به طور کامل از بین می رود.
پس خلاصه ی نکته ی سوم چنین می شود که هر تکنولوژی فلسفه ای دارد که در وادار کردن مردم به نوعی خاص از تفکر، نحوه ی استفاده از اعضا و جوارح، نحوه ی قانومند کردن جهان، تقویت بعضی از حس های ما و فروکش کردن برخی از تمایلات فکری و اجتماعی، تأثیر داشته و به نوعی پشتوانه آن محسوب می شود. این ایده، خلاصه ی بیان مشهور مارشال مک لوهان، کاتولیک معروف است که می گوید: رسانه، پیام است .

? نکته ی چهارم:
نکته ی چهارم به این شرح است: تغییرات تکنولوژیکی، خاصیت تقویت کنندگی ندارند، بلکه توازن اکولوژیکی را بر هم می زنند. با یک مقایسه بهتر می توان این مطلب را تشریح نمود. اگر یک قطره رنگ قرمز، داخل پیاله ای پر از آب تمییز بریزیم، چه اتفاقی رخ می دهد؟ آیا آب تمییز به همراه یک قطره رنگ خواهیم داشت؟ مسلماً خیر. ما مولکول های آب را از نو رنگ آمیزی کرده ایم. این همان چیزی است که من آن را تغییرات اکولوژیکی می نامم. در سال 1500، بعد از اختراع ماشین چاپ، شما دیگر اروپای قدیمی نداشتید که به آن ماشین چاپ اضافه شده باشد، بلکه با اروپایی متفاوت روبه رو بودید. بعد از [اختراع] تلویزیون، آمریکا دیگر آن آمریکایی نبود که فقط تلویزیون به آن افزوده شده باشد؛ تلویزیون به رقابت های سیاسی انتخابات، به هر خانه، مدرسه و صنعت و غیره، رنگ و لعاب جدیدی بخشیده بود.
به همین خاطر است که باید در قبال ابداعات فنی، محتاطانه پیش برویم. نتایج و آثار این تحولات، همواره گسترده و اغلب غیرقابل پیش گویی و تغییر ناپذیرند. به همین علت است که باید نسبت به سرمایه سالاران (کاپیتالیست ها) خیلی هم خوش بین نباشیم. سرمایه سالاران در یک جمله، بیش از این که بخواهند شخصاً خود را به خطر بیندازند، جهت خطر را متوجه فرهنگ می کنند. خلاق ترین و شجاع ترین آنها، به فکر بهره بردای هر چه بیشتر از تکنولوژی است، بدون توجه به این که چه سنت هایی در این مسیر به فراموشی سپرده می شوند و یا این که اصلاً فرهنگ منهای سنت های دیرین، بقایی خواهد داشت یا خیر؟ بهتر است بگوییم، آنها در یک واژه خلاصه می شوند: رادیکال ها . در آمریکا، مشهورترین عناصر افراطی، همیشه سرمایه سالاران بوده اند؛ مردانی چون بل. ادیسون، فورد، کارنگی، سارنوف، گلدوین. این بزرگان، قرن 19 را محو کرده و قرن بیستم را رقم زدند و هنوز برای من روشن نشده است که چرا این سرمایه سالاران را محافظه کار تلقی می کنند؟ شاید به این دلیل باشد که تمایل به پوشیدن کت و شلور تیره به همراه کراوات خاکستری داشتند!
در هر صورت باید نسبت به کاپیتالیست ها، وسواس و دقت بیشتری به خرج دهیم. شاهد مثال این که، آنها از خانواده، ازدواج، پرهیزکاری و عزت نفس دم می زنند، اما اگر برایشان فرصتی پیش آید که از ظرفیت های اقتصادی فناوری مدرن بهره جویند، آن ارزش ها و فضیلت ها را به فراموشی می سپارند.
به جاست که در این رابطه به دو مثال اشاره کنم که امروزه آمریکا با آن دست به گریبان است؛ اولین مورد در ارتباط با مسأله آموزش است. در قرن حاضر چه کسی بیشترین تأثیر را بر فرآیند آموزش گذاشته است؟ اگر بگویید جان دیویی یا هر فیلسوف دیگر، می گویم اشتباه می کنید. تأثیرگذارترین آنها، مردان گمنانی بودند با کت و شلواهای خاکستری که در حومه نیویورک، پرینستون و نیوجرسی اقامت داشتند. آنها در فراگیری و رشد تکنولوژی که از آنها به عنوان تست های استاندارد (GRE), (SAT), (IQ ) نام می بریم، نقش مهم و به سزایی داشتند. این تست ها، مفهوم یادگیری را مجدداً از نو معنا کرده و موجبات بازنگری برنامه های آموزشی را فراهم آوردند.
مثال دوم در ارتباط با سیاست است. امروزه واضح و آشکار است، آنهایی که اساسی ترین تأثیر را بر سیاست آمریکا داشته اند، ایدیولوگ های سیاسی یا دانشجویان معترض با موهایی بلند، به همراه کپی هایی از [آموزه های] کارل مارکس [و یا دیگر متفکرین اجتماعی و سیاسی] در زیر بغل هایشان نیستند. اصلاح طلبان تندرویی که سیاست آمریکا را از اساس تغییر دادند، صاحبان شرکت هایی بودند با لباس های تیره و کراوات های خاکستری که تلویزیون آمریکا را اداره می کنند. آنها به دنبال ساختن سرگرمی از گفتمان های سیاسی نبودند؛ آنها نمی خواستند مانع رسیدن آدم های بی نهایت چاق [و در عین حال بالیاقت] به پست های عالی سیاسی شوند. 1 قصدشان محدود کردن رقابت های سیاسی در آگهی تجاری 30 ثانیه ای نبود؛ آن چه آنها دنبال می کردند، تبدیل تلویزیون به ماشین پول سازی بود که بی وقفه کار می کرد. از همین جا بود که خیلی راحت، طی فرآیندی، گفتمان بنیادین سیاسی را ضایع نمودند.

? نکته ی پنجم
در اینجا می رسیم به پنجمین و آخرین نکته و آن بدین شرح است: تکنولوژی های نوین به دنبال آن هستند که افسانه ای شوند. این واژه را به مفهومی به کار می برم که نقاد ادبی فرانسوی، رونالد بارتز، از آن استفاده نمود. منظور وی در آنجا از به کارگیری این واژه، اشاره به نوعی رویکرد همگانی به اختراعات فنی است، با این تصور که این اکتشافات، خدادادی بوده و جزء ذاتی و طبیعت اشیاء [و نتیجه سیر تکاملی تاریخ] هستند. ماشین، هواپیما، تلویزیون، سینما و روزنامه ها و نه به خاطر جلوه های تصنعی آنها در برخی زمینه های خاص سیاسی و تاریخی، بلکه به این دلیل که مواهب طبیعی تلقی می شوند. جایگاه اسطوره ای و افسانه گونه پیدا کرده اند. خطر آن جاست که یک تکنولوژی، صورت اسطوره ای پیدا کند، چرا که اگر این گونه شد، دیگر به راحتی مستعد اصلاح یا کنترل نیست. به عنوان مثال، طرحی مبنی بر عدم پخش برنامه های تلویزیونی تا ساعت 5 بعدازظهر و خاتمه برنامه ها در ساعت 11 عصر را با مردم آمریکا در میان بگذارید، این ایده ها بسیار خنده دار و مسخره جلوه می کند. این طرز تلقی به دلیل مخالفت آنها با این ایده ی فرهنگی نیست.
آنها به این خاطر شما را مسخره می کنند که پیشنهاد شما را تغییر در یکی از ارکان طبیعت تلقی می کنند. چیزی شبیه این که پیشنهاد کنید، خورشید به جای طلوع در ساعت 6 صبح، 10 صبح طلوع کند. هر زمان که به قابلیت افسانه ای شدن تکنولوژی فکر می کنم، این سخن پاپ ژان پل دوم در خاطرم جلوه می کند که می گوید علم قادر است، دین را از خطا و موهـوم پرستی پاک کند. دین می تواند علم را از بت پرستی و خودکامگی تنزیه نماید . آن چه من معتقدم، این است که اشتیاق افراطی ما به تکنولوژی می تواندبه نوعی از بت پرستی و اعتقاد ما به خدمت رسانی آن، می تواند به خودکامگی کاذب بینجامد.
بهترین تلقی از تکنولوژی این است که تکنولوژی، مزاحمی عجیب و غریب است و فراموش نکنیم که محصول گونه ای از تدبیر الهی نبوده، بلکه ساخت خلاقیت و غرور انسان است و ظرفیت بالقوه خوبی یا بدی آن، کاملاً بستگی به میزان آگاهی و شناخت انسان از آن چه تکنولوژی با ما و برای ما می کند، دارد.
اینها، مجموع 5 نکته ای بود که در باب تحولات فنی به عرض رساندم. اول اینکه، ما همیشه برای دستیابی به تکنولوژی، ملزم به پرداخت هزینه ایم و هر چه این فناوری، عظیم تر و پیچیده تر باشد، هزینه ای که می پردازیم، بیشتر است. دوم اینکه، در این بین همیشه گروهی برنده و دیگران بازنده اند و برندگان می کوشند تا به مغلوبین القا کنند که برنده شده اند. سوم اینکه، در نهاد هر فناوری مهم، نوعی تبعیض و تعصب معرفت شناختی سیاسی یا اجتماعی نهفته است. گاهی این تعصب ها نتایج حاصله را تحت الشعاع خود قرار می دهد و گاهی هم نه. [اختراع] ماشین چاپ، سنت های گفتاری ما را به نابودی کشاند. تلگراف، فاصله را بی معنا نمود. تلویزیون، واژه را بی معنا کرده است و شاید کامپیوتر، در آینده زندگی را بی ارزش کند و قس علی هذا. چهارم، فناوری مدرن تقویت کننده نیست، بلکه اکـولوژیکی است، بدین معنا که توازن همه چیز را بر هم می زند.
و در نهایت، پنجمین نکته این که، تکنولوژی دوستدار اسطوره ای شدن است؛ توضیح اینکه، فناوری امروز می خواهد بخشی از نظم طبیعی جهان شمرده شود و بر همین اساس، زندگی ما را بیش از آنچه برای ما ضرورت دارد، تحت نفوذ و سیطره ی خود درآورد. اگر فرصت بیشتری در اختیار داشتم، مسایل قابل توجه دیگری هم در این باب بود که به عرض رسانده شود، اما به همین قدر اکتفا می کنم و عرایضم را با ذکر این مهم به پایان می رسانم: در گذشته، با چشمانی بسته با این گونه تغییر و تحولات در حوزه تکنولوژی برخورد می کردیم؛ شعار ناگفته ی ما به خدمت گرفتن تکنولوژی است و تا به امروز، بیشتر توان خود را در راه برآورده کردن نیازهای تکنولوژی به کار بسته ایم تا نیازهای فرهنگ؛ این کار نوعی حماقت است، به ویژه در عصر تحولات گسترده تکنولوژیک. باید با چشمانی کاملاً باز حرکت کنیم تا پیش از آن که به استخدام تکنولوژی درآییم، آن را به خدمت خود درآوریم.